سایه ی بلند بلوط

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز خوزستان، از عمق نگاهش پیداست که همینجا پا گرفته و رشد کرده . با اینکه سن و سالی پشت سر گذاشته و حالا محاسنی سفید کرده، اما پا به پای ما می آمد  ، هر چند با کمک عصا.

حاج توکل ، زیر لب آوازی محلی زمزمه میکرد ، چیزی شبیه به مرثیه ، شاید سوگواره ای در رثای بلوط . کهن درختی سترگ ، با قدمتی بیش از 1500 سال .

غم مرگ تدریجی بلوط ، حالا خواب را از چشمان زاگرس نشینان گرفته ، بلوطی که اگر نباشد ، زندگی را برای بسیاری از عشایر و ساکنین مناطقی از جمله بلوط بلند ایذه ، غیر ممکن میکند .

90 درصد پوشش گیاهی دامنه زاگرس ، درخت بلوط است که متاسفانه سالانه یک میلیون و 200 هزار هکتار آن در حال نابودی ست . در سالهای اخیر ، شدت تخریب در رویشگاه بلوط زاگرس روند شدیدتری گرفته که هم عوامل طبیعی و هم عوامل انسانی در این تخریب نقش اساسی دارند.

رئیس اداره جنگلکاری خوزستان میگوید : جنگلهای بلوط که بخش عمدۀ پوشش گیاهی دامنه های زاگرس را تشکیل میدهد ،  به دلایل مختلف رو به نابودیست .

وثوقیان میگوید : از وسعت 900 هکتاری جنگلهای دامنه زاگرس در خوزستان ، 182 هزار هکتار ، یا قطع شده و یا درآتش بی مبالاتی سوخته . آتشی که به جان بلوط ها افتاده و میرود تا دست در دست عواملی دیگر ، بلوطستان را به ورطه نابودی بکشاند .

رئیس اداره جنگلکاری خوزستان ، آتش سوزی ، خشکسالی ، آفت درختی ، چرای بی رویه دامها و تبر سود جویان را بلای جان بلوط میداند و می گوید: تهیۀ زغال ، یکی از انگیزه های سودجویان برای قطع درختان است . او از بیماری زغالی و سوسک چوبخوار بلوط میگوید که دردی شده و به جان این درخت افتاده . به موازات این بحران ها ، کوچ زود هنگام بهاره و پاییزه عشایر استانهای هم جوار هم در این عرصه های جنگلی خوزستان ، تیشه ای شده بر ریشۀ این کهن درخت و میرود تا جنگلهای بلوط دامنه زاگرس را به زوال بکشاند .  

حاج توکل که عمری را در کنار درختان بلوط سپری کرده و شاید همراه همین درختان قد کشیده و مویی سپید کرده ، نگاهی سراسر حسرت ، به دشت ، که حالا از درختان خالی شده می اندازد و میگوید : بلوط برای ما ، نه فقط یک درخت ، که خود زندگیست . قدیم ترها حتی نان ما از بلوط بود . بیمار که میشدیم بلوط برایمان شفا و درمان و برای دامهای ما غذا بود . اصلا جان ما به جان بلوط بسته شده .

حاجی ، لابلای صحبت هایش به شهریور 1320 و قحط سالی پس از جنگ جهانی دوم اشاره میکند و میگوید : در روزگاری که گندم و جو حکم کیمیا را داشت ، بلوط ، همین بلوط مهربان و با سخاوت ، نان  شد تا جان مردم را نجات دهد .

رئیس اداره منابع طبیعی ایذه اما، از 500 تا 600 هکتارجنگل کاری دست کاشتی میگوید که توسط این اداره ، در حوزه جنگل کاری و پروژه های مرتع داری صورت گرفته . بگفته حسین پور ، حالا این امید وجود دارد که بلوط ، نه برای ما ، که برای نسل های بعدی ، زاگرس را با همین صلابت حفظ کند . چرا که رشد و نمو و به ثمر نشستن یک درخت بلوط چیزی حدود 60سال طول میکشد .

با وجود اینکه میوه درخت بلوط  ، کاربردهای بسیار متنوعی در صنایع مختلف از جمله داروسازی ، بهداشتی و آرایشی ، چرم سازی و برخی دیگر از صنایع دارد ، اما متاسفانه در خوزستان کمتر از این منظر مورد توجه قرار گرفته  و بیشترین استفادۀ آن،  شیوه های معمول و مرسوم سنتی ست . هرچند در حال حاضر بهره برداری صنعتی چندانی از بلوط صورت نمیگیرد ، اما این گیاه قابلیت استفاده در بسیاری از صنایع از جمله صنعت داروسازی را دارد .

حالا شاید با تدوین یک برنامه جامع ملی از سوی مسئولین و همکاری زاگرس نشینان ،  و اقداماتی نظیر توقف کوچ خارج از برنامه زمانی تعیین شده  و کنترل چرای دام در عرصه های جنگلی و مرتعی ، بخشی از فشارهای وارد شده بر این جنگل ها را کاست و جان بلوط ، که به جان زاگرس نشینان بسته شده ، نجات یابد. 

بلوطی که رویشگاهش ، نه تنها دامنه های زاگرس در خوزستان ، که دامان کوهستان های آذربایجان غربی ، کردستان ، کرمانشاه ، ایلام، اصفهان، چهارمحال و بختیاری ، کهگیلویه و بویر احمد و ایلام را نیز سرسبز کرده است.

وسعت جنگلهای زاگرس حدود 6 میلیون هکتار است وحدود 50 درصدعشایر کشور زاگرس نشین هستند . همین موضوع ، اهمیت بلوط را ، که برای زاگرس نشینان کمتراز جان نیست  ، بیش از پیش مشخص میکند.

*سهام خزلی